Saint-Malo’nun (Fransa) kurtuluşunun 80. yıldönümünde kentte, korsan şehrinin kuşatmasını savaşa mümkün olduğu kadar yakın bir şekilde görüntüleyen moda ikonu, sürrealist sanatçı ve savaş muhabiri Lee Miller‘ın fotoğrafları sergileniyor.
Vogue için New York modeli, Man Ray‘e ve zamanının büyük sanatçılarına yakın, Parisli sürrealist fotoğrafçı, savaş muhabiri… Lee Miller’ın (1907-1977) destansı öyküsünün tanıtıma ihtiyacı yok. “Lee Miller, Saint-Malo kuşatma altında, Ağustos 1944” sergisi yine de metinlerde ve görsellerde kariyerinin az bilinen bir bölümünün izini sürüyor: İngilizler için ürettiği Saint-Malo şehrinin kuşatmasına dair sağır edici, gerçeküstü ve insani anlatımı. Vogue dergisinin baskısı. Bu hikaye, 77 yaşındaki oğlu Anthony Penrose tarafından keşfedilen ilk hikayedir. Bunlar, varoluşunun perdesini kapatmaya karar veren kadının ölümünden bir süre sonra keşfedeceği gizli bir yaşamın ilk satırlarıdır.
60.000 negatif, 20.000 orijinal baskı, mektup, makale… Ailenin çatı katında saklı koca bir geçmiş. “O an hayatım değişti. 47 yıl önceydi” diye anımsıyor Anthony Penrose, hayatından uzakta olan ve onun hakkında hiçbir şey bilmediği hayaletler tarafından tüketilen bir anneyle artık barışmıştı. Hayatını annelik mesleğinin tanınmasına adayan ve kızı Amy Bouhassane ile birlikte, annesinin çok bağlı olduğu Saint-Malo’da sergilenen fotoğraflarını görünce yaşadığı duyguyu gizleyemiyor.
Annenizin Saint-Malo’da Kurtuluşun 80. yıl dönümü nedeniyle sunduğu raporu gördüğünüzde ne hissediyorsunuz?
Bu derin ve büyük bir mutluluktur. Lee Miller’ın ruhu ile Saint-Malo’nun ruhu arasında bir bağ hissediyorum. Sanki sonunda yeniden bir araya gelmişler gibi.
Lee Miller resimlerinin burada sergilenmesini ister miydi?
Gerçekten onur duyardı çünkü insanların özgürlük ve adalet değerlerini unutmamasını istiyordu. Çalışmalarıyla önemli mesajlar paylaşarak Tarihin hikaye anlatıcısı olmak istiyordu.
Lee Miller ve Saint-Malo arasındaki bu özel bağlantı nedir?
1 Eylül 1939’da ayrıldığı son şehir, 1944 Ağustos’unda döndüğünde ise bulduğu ilk büyük şehirdi. Buraya geri dönmek onun için çok önemliydi. Bu özgürlüğün bir parçası olmak istiyordu.
“O zamanlar bunu bilmiyordum ama o anda
hayatım değişti. 47 yıl önceydi”
Saint-Malo da sizin için çok özel bir şehir; bu rapor annenizden öğrendiğiniz ilk rapor…
(Anthony Penrose, Lee Miller’ın British Vogue için yazdığı Saint-Malo kuşatması hakkındaki rapordan Fransızca bir alıntı okuyor.)
“Kalenin ucundaki korugandan makineli tüfek ateşi kusuyordu… Bir adam tepeye ulaştı. Devasa bir adamdı. Koruhane ile kale arasında gökyüzüne karşı geniş yapılı siyah bir siluet. Kolunu kaldırdı. Saldırıya öncülük eden bir süvari subayının kılıcını çekme hareketi… Aslında ölüme işaret ediyordu ve eliyle kaleye doğru düştü.”
Bu sözleri ünlü bir Vogue gazetecisinin eseri olduğunu düşünerek okudum. Metni babama (ressam Roland Penrose) götürdüm ve o da bana Vogue’un eski bir sayısını buldu, Saint-Malo kuşatmasıyla ilgili rapor gerçekten de Lee Miller’ın imzasını taşıyordu. O zamanlar henüz bilmiyordum ama o anda hayatım değişti. 47 yıl önceydi.
Lee Miller şehirde ön saflarda yer alırken, kadınların ön saflarda yer alması yasaklanmışken bunu nasıl açıklayabiliriz?
Şans vuruşu. Omaha Plajı’na indiğinde (12 Ağustos 1944), ordu ona Saint-Malo’ya gitme iznini verdi çünkü şehrin Müttefikler tarafından kurtarıldığına dair bilgiler dolaşıyordu. Ancak surların içinde ve çevredeki kalelerde direniş cepleri var. Yani iletişim sorunu vardı. Bu da oraya vardığında kendisini neden çatışmaların ortasında ve bombardıman altında bulduğunu açıklıyor. Bunu, Amerikalıların napalm kullanımı da dahil olmak üzere (13-17 Ağustos arası) Almanları kalelerden çıkarmak için gereken beş günlük savaş takip edecek.
GI’nin bir parçası gibi görünüyor…
Onunla ilgili olağanüstü şeylerden biri de uyum sağlama yeteneğidir. O sırada herhangi bir dövüş eğitimi almadı. İş başında öğreniyor. Life muhabiri John Phillips bir keresinde bana Lee Miller’ın “şimdiye kadar tanıdığım en cesur insan” olduğunu söylemişti. İşler ters gittiğinde her zaman yanında olmak istediğin kişi oydu çünkü asla paniğe kapılmazdı. Her zaman bir planı vardı ve yanında sık sık viski ve sigara taşırdı.”
“Arkadaşlarının serbest bırakılmasına yardımcı olmak için her şeyi yapmaya hazırdı”
Ne tür bir fotoğrafçıydı?
Amerika’da Vogue’un modeliydi, bugün ona moda ikonu derdik ama o fotoğrafçı olmayı tercih etti. “Fotoğraf olmaktansa fotoğraf çekmeyi tercih ederim” demeyi severdi. Böylece Man Ray’i bulmak ve sürrealist hareketi takip etmek için Paris’e gitti. Daha sonra, 1939’da Londra’ya vardığında Vogue’a katılmadan önce faturaları ödemek için moda fotoğrafçısı oldu.
Paul Eluard gibi en yakın arkadaşları hâlâ Fransa’daydı. Daha sonra kamerası tercih edilen bir silah haline geldi. Amerikalılar için savaş muhabiri olup Fransa’ya taşınmadan önce Britanya’daki orduyu fotoğraflamaya başladı. Fırsatları yakaladı. Arkadaşlarının serbest bırakılmasına yardımcı olmak için her şeyi yapmaya hazırdı.
Eserlerinin bu kadar uzun süre unutulmasını nasıl açıklayabiliriz?
Çünkü o bir kadındı. 1985’te New York’taki Modern Sanat Müzesi’ne gittim ve fotoğraf küratörü şöyle dedi: “Lee Miller, Man Ray’in tarihinde sadece bir dipnot. Bizi hiç ilgilendirmiyor. Önemli değil.”
“Hayatımın ilk 20 yılında sürekli çatışma halindeydik. Ölmeden hemen önce
iki arkadaş gibi barıştık. Ama onu hâlâ tanımıyordum.”
Hayatınızı Lee Miller’ın anısına adadınız, çocukluğunuz boyunca yanınızda olmayan bu anneyle artık barışabildiniz mi?
Savaştan sonra travma sonrası stres bozukluğundan büyük acı çekti. Depresyondaydı ve alkolikti. Ve hayatımın ilk 20 yılı boyunca sürekli çatışma halindeydik. Ölmeden hemen önce iki arkadaş gibi barıştık. Ama onu hâlâ tanımıyordum. Geçmişini öğrendiğimde ve hayatıyla ilgili kitabımı araştırmaya başladığımda onun hakkında çok şey keşfettim. Annemin hayatı hakkında yazmak rahatlatıcıydı. Onu ne kadar tanımadığımı ve onun hakkında hiçbir şey bilmeden onu ne kadar yargıladığımı fark ettim. Gerçekten çok etkileyici bir zamandı. Babam da varlığının yarısını bilmiyordu.
“Hayatı boyunca travmalarını kendi içinde derinlerde sakladı”
Kendisi için endişeleneceğinden korkuyordu. Onu korumaktı. Ve beni de korumak için. Eğer onu daha iyi tanısaydık, onu daha iyi anlayabilir ve ona daha çok yardımcı olabilirdik. Ancak travma sonrası stres sendromuna özgü bir tepkidir. Daha sonra onun çocukluğunda zaten travma yaşadığını keşfettim. Yedi yaşındayken uğradığı tecavüzden kimseye bahsetmedi. İşte o zaman gerçekten anladım. Hayatı boyunca travmalarını kendi içinde derinlerde sakladı. Savaş deneyimi için yaptığı da tam olarak buydu. Her şeyi sakladı.
Bu hafıza çalışmasına başladıktan 47 yıl sonra sizi devam etmeye iten şey nedir?
Bu anlatılması gereken bir hikaye. Lee’nin çalışmalarının insanlar üzerindeki etkisini görmeyi seviyorum. Genç kadınlar düzenli olarak yanıma gelip şöyle diyorlar: “Lee Miller’ın hayatı bana ilham verdi. Fotoğrafçı, yazar, sanatçı oldum… Beni hayatımı değiştirmeye, ilerlemeye, kaderimi ellerime almaya itti…” Lee Miller’ın ilham vermeye devam ettiğini fark ediyorum. Hikayesi evrenseldir.
“Ona “Feminist misin?” diye sorsaydın. Mutlaka
şöyle cevap verirdi: “Hayır, ben sürrealistim!”
Kızınız Amy Bouhassane ile paylaştığınız güzel bir bulaşma hikayesi…
Bu benim için çok harika. Amy’nin kanında bu var. Koruma ve iletişim konusunda muhteşem çalışmalar üretiyor. Bütün bunlar o olmadan mümkün olmazdı.
Kate Winslet’in annenizi canlandıracağı yeni Lee filmi hakkında bize neler söyleyebilirsiniz?
On yıldır bu proje üzerinde çalışıyorum. Kate Winslet harikaydı, son derece ilgiliydi. Arşivlere dalmak için birkaç haftalığına evimize geldi. Ve şimdi onu ekranda gördüğümde sanki gerçekten Lee Miller’mış gibi hissediyorum. Yorumunun kesinlikle özgün olmasını istiyordu.
Lee Miller: Feminist bir simge mi?
O, feminist bir simge olmasa da feminist bir simge. Ona “Feminist misin?” diye sorsaydın. Mutlaka şöyle cevap verirdi: “Hayır, ben sürrealistim!”
- Lee Miller, Saint-Malo kuşatma altında, Ağustos 1944″, 29 Eylül 2024’e kadar Chapelle de la Victoire, rue de la Victoire (muros içi), Saint-Malo (35), giriş fiyatı: 6 euro.
- Başrollerini Kate Winslet, Andy Samberg ve Marion Cotillard’ın paylaştığı Lee filmi, Lee Miller’ın bir savaş muhabiri olarak yaşamının izini sürüyor. Sinema gösterimi 9 Ekim 2024.
