Sahne berbattı. Pazar sabahı bir Ukrayna kasabasından kaçan sivillere havan topu saldırısının hemen ardından dört kişi kaldırımda serildi. Bir anne ve iki çocuğu, askerler, ailenin yanında olan ve son nefeslerini verirken onu çılgınca kurtarmaya çalışan bir adamın üzerine diz çöktüğünde çoktan ölmüştü.
Bir New York Times fotoğrafçısı yakındaki bir binanın arkasından yaklaştı ve kamerasını hedef aldı.
Pek çok savaş görüntüsü gibi, Lynsey Addario’nun ölüler ve ölmekte olan fotoğrafların da yayınlanacağı asla garanti edilmedi. Haber odaları, bu tür çarpıcı görüntülerin gösterilmesine gelince, onlarca yıldır temkinli davrandılar ve dehşeti kronikleştirmenin gazetecilik faydalarını, okuyucuların ve kurbanların ailelerinin neden olabileceği sıkıntıya karşı tarttı.
Ancak, dünyanın dört bir yanındaki meslektaşlarının Rusya’nın Ukrayna‘yı işgaline ilişkin diğer birçok rahatsız edici görüntüyle yaptıkları gibi, Times’ın fotoğraf editörleri, bu durumda, savaşın vahşetini sergilemenin edepten daha ağır bastığına karar verdi. Addario’nun fotoğrafı, Pazar günü Times’ın web sitesine öncülük etti ve Pazartesi günü, altı sütunundan beşini kapsayan basılı gazetenin ön sayfasının üst kısmına sıçradı.
Gazetenin görüntü yönetmeni Meaghan Looram, “Görüntü o kadar olağanüstü grafikti ki, [editörler arasında] konuşma oldukça hızlı bir şekilde yüksek bir seviyeye yükseldi” dedi. “Ama duygu evrenseldi. Bu, Ukrayna’da sahada neler olduğunu anlamak için dünyanın görmesi gereken bir fotoğraftı.”
Foto muhabirleri savaş alanına ulaşabildiğinden beri, savaş sahneleri halkın vicdanını sarstı. Amerikalılar, 1943’te Life dergisi tarafından II. Dünya Savaşı sırasında yayınlanan ölü piyadelerin ilk fotoğrafı ve 1944 tarihli “With the Marines at Tarawa” adlı belgeselde savaşta öldürülen Deniz Piyadelerinin görüntüleri tarafından sarsıldı. Şüpheli bir Viet Cong işbirlikçisinin idam edildiği ve napalm yanıkları nedeniyle acı içinde çığlık atan bir kızın fotoğrafları, Amerikan halkının Vietnam Savaşı’na karşı dönmesine yardımcı oldu.
2015’te Yunanistan’da boğulan bir göçmen çocuk , 2017’de Suriye’de bombalanan dairesinde yaşlı bir adam ve bir baba ve kızının cesetleri gibi daha yakın tarihli krizler kınama, övgü ve tiksinti uyandıran görüntüler üretti. 2019’da Meksika’dan Amerika Birleşik Devletleri’ne girmeye çalışan.
Kısmen cep telefonu kameralarının, insansız hava araçlarının ve diğer modern teknolojilerin yaygınlaşması ve aynı zamanda Rus mühimmatının siviller üzerindeki ayrım gözetmeyen etkisi nedeniyle Rusya’nın Ukrayna’ya karşı savaşında şiddet ve ölüm görüntüleri bol miktarda bulunuyor. Ukrayna hükümeti, kamuoyunu savaşa karşı döndürmek amacıyla ölü Rus askerlerinin fotoğraflarını sosyal medyada yayınlıyor.
Okuyuculara ve izleyicilere hangi görüntülerin gösterileceğine karar vermek her zaman zor bir iştir ve her zaman doğru anlamadıklarını ilk kabul edenler gazetecilerdir – grafik bir görüntünün sömürü veya gereksizlikle ilgili şikayetleri tetikleyebileceğini. Tersine, bazı okuyucular, haber kuruluşlarını bir savaşın insanlar üzerindeki gerçek etkisini iletme konusunda yetersiz kaldıkları için eleştirdiler.
Times’ın görüntü yönetmeni Looram, Addario’nun Pazar sabahı Ukrayna’nın başkenti Kiev’in dışındaki Irpin’de çekilen havan topu saldırısına ilişkin fotoğrafını ilk gördüğünde hayrete düştüğünü söyledi. Bunun New York Times okuyucularından bazılarını üzeceğini biliyordu. Ama aynı zamanda önemini de kavradı.
“Bilinen bir tahliye yolundayken kasıtlı olarak hedef alınan sivilleri, olası bir savaş suçunu gösterdi” dedi. “Bana göre korkunç olan burada yaşanan olaydı. Bu dehşeti belgeleyen fotoğraf gerekliydi.”
Looram, editörlerin fotoğrafı yayınlamakla ilgili bir sorularının olmadığını, ancak fotoğrafın nasıl sergileneceği ve okuyucuları rahatsız edici bir şeyle karşılaşmak üzere oldukları konusunda uyarılıp uyarılmaması konusunda “kapsamlı bir tartışma” yapıldığını söyledi. İnsanların farkında olmadan görüntüyü görebilecekleri, ancak Times’ın web sitesinde veya basılı olarak değil, okuyucuların genellikle haber aramak için olumlu bir karar verdiği sosyal medya platformlarına bir sorumluluk reddi beyanı eklediler.
Diğer haber odalarındaki benzer tartışmalarda olduğu gibi, karar özneldi ve bir son tarihte verildi. Fotoğraf editörleri, haber değeri taşıyan savaş görüntülerini daha şüpheli olanlardan ayırmanın kesin ve kesin kuralları olmadığını söylüyor; sadece profesyonel yargı ve deneyim. The Washington Post’un görüntü yönetmeni MaryAnne Golon, “Bu, [pornografiyi tanımlayan] eski Yargıtay görüşü gibi: Onu gördüğümüzde anlıyoruz” dedi.
Dijital öncesi bir dünyada, fotoğraf editörleri “kahvaltı masası testi”ni kullanma eğilimindeydi: Bir görüntü, kahvaltıda gazete açan okuyucuyu üzebilir mi? Ancak Golon, video oyunlarının ve şiddetin diğer yeniden yaratımlarının izleyicileri yavaş yavaş duyarsızlaştırdığı bir çağda standardın modasının geçtiğini söyledi.
Hala bazı genel ilkeler var. Büyük haber kuruluşları, kurbanların yüzlerini veya aşırı vahşeti gösteren fotoğrafları yayınlamaktan kaçınma eğilimindedir. Buradaki fikir, sadece okuyucular ve izleyiciler için duygusal şoku hafifletmek değil, aynı zamanda ölülerin arkadaşlarını ve akrabalarını da korumaktır.
Times’ın Addario’nun fotoğrafını yayınlama kararı bu açıdan olağandışıydı. Dört kurbandan üçünün yüzleri açıkça tanımlanabilir. Fotoğrafa eşlik eden bir makaleye göre, havan topu patlamasından kısa bir süre önce yenilmeden önce hayatta kalan adam, yüzü ve ellerinde kan görülebilen yukarı dönük yatıyor.
Haber odası fotoğraf kitaplıklarında bazıları hiç yayınlanmayabilecek çok daha korkunç görüntüler var.
Los Angeles Times fotoğrafçısı Marcus Yam, geçen hafta Ukrayna ve Rus güçleri arasında çıkan bir çatışmanın kanlı sonuçlarını, başı kesilmiş bir asker ve bedensiz bir kalbi gösteren fotoğraflar da dahil olmak üzere çekti. Gazete bu görüntüleri yayınlamadı, ancak savaşı farklı, daha az sarsıcı bir dizi fotoğrafın yanında bir makalede anlattı. Gazetenin görüntü direktörü Calvin Hom, “Bazen kelimeler bir fotoğraftan daha güçlüdür” dedi.
Zaman, yer ve konu da yayın kararlarını etkileyebilir.
Çatışmada öldürülen Amerikan askerlerinin fotoğrafları ve videoları, ana akım haber kuruluşları tarafından nadiren yayınlanıyor ve ortaya çıktıklarında çoğu zaman öfkeye neden oluyor. Hom, geçen yıl gazetesinin Kabil’de öldürülen Amerikan askerlerinin tabutlarının kamyonlara doldurulduğunu gösteren bir fotoğraf yayınladığında pek çok okuyucunun gazetesini saygısızlıkla suçladığını söyledi.
Öte yandan Hom, bazı okuyucuların şiddet olaylarının grafik görüntülerini saklamanın gerçeği sterilize ettiğinden ve çarpıttığından şikayet ettiğini söyledi.
Zamanın geçişi, halkın algısını değiştirebilir. Başlangıçta yalnızca birkaç yayın, Associated Press fotoğrafçısı Richard Drew tarafından 11 Eylül 2001’de yanan Dünya Ticaret Merkezi kulelerinden ölüme atılan bir adamın fotoğrafını yayınladı. Bunu yönetenler duyarsızlıkla eleştirildi. Ancak AP’nin görüntü yönetmeni J. David Ake’ye göre, “Düşen Adam” fotoğrafı o zamandan beri o günün acımasız bir simgesi haline geldi ve 11 Eylül yıldönümlerinde geniş çapta yayınlandı.
Ake’nin organizasyonu, tipik olarak, dünya çapında yüzlerce satış noktasına günde yaklaşık 3.000 haber fotoğrafı dağıtıyor ve bu da onu belki de günlük foto muhabirliğinin en büyük kaynağı haline getiriyor. Ancak çıktısının sadece küçük bir kısmı şiddeti tasvir ediyor, dedi. “Ölümde bile [kurbanın] haysiyetini akılda tutmaya çalışıyoruz” dedi.
Golan, bazı açılardan dijital teknolojinin gazetecilerin rahatsız edici görüntülerin etkisini kontrol etmesine yardımcı olabileceğini söyledi. Fotoğraflar, örneğin çevrimiçi galerilerde bağlamla sunulabilir veya grafik içerik uyarılarının arkasına kilitlenebilir.
Looram, birçok New York Times okurunun Addario’nun fotoğrafını belirgin bir şekilde yayınladığı için gazeteye teşekkür ettiğini, bazılarının “bu ailenin kaybının yasını tuttuğunu ve çok daha fazla acı çektiğini ve Lynsey’nin cesur çalışmasını övdüğünü” söyledi.
Pulitzer Ödülü sahibi Addario da fotoğrafı sosyal medyada paylaştı ve on binlerce kez paylaşıldı ve beğenildi. Bazı izleyiciler buna “kalp kırıcı” veya “iç gıcıklayıcı” dedi.
Pazartesi günü, Senatör Richard J. Durbin (D-Ill.), Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Ukrayna’daki kampanyasının acımasızlığına dikkat çekmek için Senato katında genişletilmiş bir versiyonunu sunduğunda, fotoğraf ABD Capitol’üne ulaştı.
Görüntü bir fotoğraf arşivine gömülmek yerine daha fazlası oldu: bir sembol ve bir toplanma çığlığı.
